Η ευρύτερη περιοχή των Ανωγείων φιλοξενεί ιδιαίτερης αξίας και εξαιρετικού ενδιαφέροντος ιστορικά στοιχεία με διαχρονικότητα που καλύπτει ίχνη ανθρωπίνων εγκαταστάσεων και παρουσίας από την μινωική περίοδο έως και σήμερα. Η συνεχής παρουσία ανθρώπου οφείλεται στον πλούτο των ορεινών παραγωγικών δραστηριοτήτων που ακόμα και σήμερα αποτελούν την βάση της τοπικής οικονομίας. Στα Ανώγεια επιβιώνουν χαρακτηριστικά με πανάρχαιες ρίζες, τόσο σε επίπεδο γλωσσολογικό όσο και σε επίπεδο της κοινωνικής συμπεριφοράς.
Ο κτηνοτροφικός χαρακτήρας της Ανωγειανής κοινωνίας σε συνδυασμό με τις χειροτεχνικές βιοτεχνικές δραστηριότητες που στηρίζονται στην κτηνοτροφία απετέλεσαν το πλαίσιο της διατήρησης αυτών των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών. Παρά το γεγονός λοιπόν ότι η περιοχή κατοικείται από πολύ παλιά δεν είναι ιστορικά εξακριβωμένο, πότε ακριβώς τέθηκαν τα πρώτα θεμέλια του οικισμού των Ανωγείων.
Παράλληλα τα αναρίθμητα αρχαιολογικά ευρήματα σε όλα σχεδόν τα σπήλαια των βουνών του νησιού, αποδεικνύουν το σημαντικό λατρευτικό τους ρόλο και τη θέση που κατείχαν στη Μινωική θρησκεία. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι παρά το μεγάλο υψόμετρο, τις αντίξοες καιρικές συνθήκες που επικρατούν, αλλά και την ισχνή παραγωγική της αξία, η συγκεκριμένη περιοχή διαθέτει μια πληθώρα θέσεων μεγάλου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Στο υψόμετρο άνω των 900μ. συναντά κανείς το Ιδαίον Άντρο, (Ι499μ.), αλλά και το Μινωικό Μέγαρο της "Ζωμίνθου" (IΙ87μ.), καθώς και άλλες λιγότερο γνωστές διάσπαρτες θέσεις στο οροπέδιο της Νίδας και την ευρύτερη περιοχή "Ζωμίνθου". Επισημαίνεται, ότι στις ζώνες που παραπάνω μνημονεύονται και που σε πολλές από αυτές έχει γίνει αρχαιολογική έρευνα, δεν διαπιστώνεται η ύπαρξη απλώς λατρευτικών ή ταφικών ευρημάτων, αλλά και καταλυμάτων με παραγωγική υποδομή, όπως είναι ο χώρος της Ζωμίνθου. Τούτο σημαίνει ότι η περιοχή αυτή του Ψηλορείτη κατά την αρχαιότητα είχε οικονομικό ενδιαφέρον, όχι βέβαια τόσο για την ξυλεία, που θα μπορούσε να εξασφαλίσει με δυσχερείς, όμως, όρους μεταφοράς της, όσο για την κτηνοτροφική του σημασία. Παρά το γεγονός λοιπόν ότι η περιοχή κατοικείται από πολύ παλιά δεν είναι ιστορικά εξακριβωμένο, πότε ακριβώς τέθηκαν τα πρώτα θεμέλια του οικισμού των Ανωγείων.
Αξιοθέατα για τον επισκέπτη των Ανωγείων
Περιηγηθείτε στους δρόμους, τα στενά σοκάκια και τις πλατείες του χωριού. Γνωρίστε από κοντά τις όμορφες γωνιές του, τα αξιοθέατα και τους φιλόξενους ανθρώπους του.
Απολαύστε τον καφέ ή τη ρακή σας σε κάποιο από τα πολλά παραδοσιακά καφενεία που υπάρχουν στις όμορφες πλατείες του χωριού αλλά και σε όλο το μήκος του κεντρικού δρόμου από το Μετόχι έως το Περαχώρι.
Στο Λιβάδι, τη γραφική πλατεία του Περαχωριού, μπορείτε να επισκεφθείτε το πατρικό σπίτι του Νίκου Ξυλούρη, το μουσείο
λαϊκής τέχνης του Μιχάλη Σκουλά (Γρυλιού) να αγοράσετε αναμνηστικά δώρα, χειροποίητα υφαντά, αλλά και να απολαύσετε τον καφέ, το γλυκό και το φαγητό σας στις ταβέρνες και τα καφενεία που υπάρχουν εδώ.
Στις άλλες κεντρικές πλατείες των Ανωγείων, όπως το Αρμί και ο Αι –Γιώργης υπάρχουν πολλές επιλογές για καφέ, γλυκό, παγωτό και γρήγορα σνακ σε σύγχρονες καφετέριες αλλά και πολλά γραφικά και καλόγουστα καφενεία που προσφέρουν καλές υπηρεσίες.
Σημαντικά αξιοθέατα κατά την περιήγηση σας στα Ανώγεια είναι η εκκλησία του Αι- Γιάννη (κοντά στο δημαρχείο) και το Κέντρο Πληροφόρηση για το Ιδαίον Άνδρον και τη Ζώμινθο.
Η εκκλησία του Άι- Γιάννη
Δίπλα στο Αρμί, την κεντρική πλατεία του χωριού, κάτω από το δημαρχείο, υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα των Ανωγείων. Είναι ένα δίκλιτος καμαροσκέπαστος ναός, το νότιο κλίτος του οποίου είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και το βόρειο στα Εισόδια της Θεοτόκου. Το νότιο κλίτος φέρει τοιχογραφικό διάκοσμο του 14ου αιώνα. Εντυπωσιακή και σπάνια είναι η τοιχογραφία της Παναγιάς Γλυκοφιλούσας, γνωστή και ως “Παραμυθιά”. Ιδιαίτερο είναι και το παλαιό ξύλινο τέμπλο.
Ο μύθος και η ιστορία έχουν αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια τους στον Ψηλορείτη. Από τους αρχαίους χρόνους και για πολλούς αιώνες αποτέλεσε ιερό τόπο λατρείας. Το ξακουστό σπήλαιο Ιδαίον Άντρον, λίκνο του Πατέρα των θεών και των ανθρώπων Δία είναι αυτό που πρωτοχάρισε στο βουνό τόση δόξα και ιερότητα. Εκεί κοντά, στο μέσο της διαδρομής από τα Ανώγεια προς το σπήλαιο βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος της Ζωμίνθου όπου έχει ανασκαφεί το μινωικό συγκρότημα.
Στο οροπέδιο της Νίδας βρίσκονται διάσπαρτα τα μιτάτα, πέτρινα θολωτά ποιμενικά καταλύματα και τυροκομεία που θα σας εντυπωσιάσουν με τη σοφή τους κατασκευή. Αλλά και η χριστιανική θρησκεία δεν παρέλειψε να καθαγιάσει το ιερό βουνό. Έτσι, την πιο ψηλή κορυφή του στεφανώνει το ξεροπέτρινο εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού βοήθεια και καταφύγιο ντόπιων και επισκεπτών που με κόπο ανεβαίνουν – τους καλοκαιρινούς κυρίως μήνες – για να ανάψουν ένα κεράκι στη χάρη Του.
Στα Ανώγεια θα γνωρίσετε αυθεντικούς κρητικούς και θα απολαύσετε την παροιμιώδη κρητική φιλοξενία. Σε κοντινή απόσταση από τα Ανώγεια, ο δρόμος οδηγεί στον Σκίνακα, μιαν ακόμη κορυφή του Ψηλορείτη. Εδώ με τη φροντίδα του Πανεπιστημίου Κρήτης λειτουργεί το ομώνυμο Αστεροσκοπείο. Μια ενδιαφέρουσα πρόταση για τον επισκέπτη αποτελεί η διεθνής διοργάνωση Psiloritis Race που διεξάγεται «στα βήματα του Δία» κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Ακόμη μπορείτε να κάνετε: πεζοπορία, σπηλαιολογία, αλεξίπτωτο πλαγιάς, mountain bike, canyoning, αναρρίχηση, διαδρομές off road με τζιπ.